W myśl art. 151 ze znaczkiem 2 KP, podstawową formą rekompensaty za pracę świadczoną w warunkach przekroczenia normy dobowej (dobowe godziny nadliczbowe) jest udzielenie w zamian czasu wolnego. Jeżeli z wnioskiem w tym zakresie występuje pracownik wtedy czas wolny jest mu udzielany w wymiarze odpowiadającym liczbie przepracowanych godzin nadliczbowych, czyli w proporcji 1:1. Jeżeli omawiana rekompensata dokonywana jest bez wniosku pracownika, tj. z inicjatywy pracodawcy, wtedy czas wolny jest udzielany w proporcji 1:1,5. Wspomniany przepis nie precyzuje do kiedy pracownik powinien złożyć omawiany wniosek. Należy jednak pamiętać, że jego niezłożenie przed terminem najbliższej wypłaty może spowodować utratę możliwości wykorzystania czasu wolnego na rzecz rekompensaty pieniężnej.

Ośmiogodzinna norma dobowa ma charakter „normy sztywnej” co sprawia, że każde jej przekroczenie powoduje zaistnienie pracy nadliczbowej. W takim przypadku, określone w art. 80 KP prawo do wynagrodzenia za pracę wykonaną obejmuje zarówno wynagrodzenie za wynikające z rozkładu 8 godzin pracy, jak i godziny nadliczbowe wraz z dodatkiem. Pracownik nabywa prawo do tak określonego wynagrodzenia z chwilą wykonania pracy, zaś jego wypłata powinna nastąpić w najbliższym terminie płatności.

Przykład

Pracownik wynagradzany stawką 10 zł/godzinę jest zatrudniony w podstawowym systemie czasu pracy, od poniedziałku do piątku, w godzinach od 7⁰⁰ do 15⁰⁰. W poniedziałek pracował do godziny 17⁰⁰. Jego wynagrodzenie za ten dzień wyniesie 110 zł. Składa się na nie suma kwot wynikających ze stawki zasadniczej [8 godzin x 10 zł = 80 zł], wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych [2 x 10 zł = 20 zł] oraz 50% dodatek z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych [2 godziny x (10 zł x 50%) = 10 zł].   

Udzielenie pracownikowi czasu wolnego w zamian za przepracowane godziny nadliczbowe (w naszym przykładzie będą to 2 godziny) wyłączy konieczność wypłacenia pracownikowi zarówno wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych (w przykładzie: 20 zł), jak i dodatku (w przykładzie: 10 zł).

Pracownik, który w zamian za godziny nadliczbowe chce skorzystać z czasu wolnego (art. 151² § 1 KP), powinien wystąpić do pracodawcy z odpowiednim wnioskiem przed terminem wypłaty wynagrodzenia należnego za miesiąc, w którym wystąpiły godziny nadliczbowe. W tym samym terminie decyzję o udzieleniu pracownikowi czasu wolnego w zamian za godziny nadliczbowe powinien podjąć pracodawca (art. 151² § 2 KP), który chce uniknąć rekompensaty pieniężnej (tj. wypłaty wynagrodzenia wraz z dodatkiem).

Dzień wolny wskazany we wniosku pracownika lub wskazany przez pracodawcę w trybie art. 151² § 2 KP powinien przypadać na jeden z dni bieżącego okresu rozliczeniowego. W literaturze prawniczej prezentowane jest również stanowisko, zgodnie z którym pracownik we wniosku o udzielenie czasu wolnego może wskazać termin wykorzystania tego uprawnienia przypadający nawet po zakończeniu bieżącego okresu rozliczeniowego. Uzasadnieniem tej tezy ma być wykładnia literalna art. 151² KP, który w § 2 stanowi, że udzielenie czasu wolnego z inicjatywy pracodawcy powinno nastąpić „najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego”, podczas gdy w przypadku wniosku składanego przez pracownika limitu takiego brak (zob. § 1).

Jeżeli jednak z wnioskiem o udzielenie czasu wolnego pracownik nie wystąpi, a jednocześnie pracodawca nie udzieli mu go z własnej inicjatywy (w wymiarze o połowę wyższym), wówczas zarówno wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, jak i towarzyszący mu dodatek powinny zostać wypłacone wraz z wynagrodzeniem za pracę należnym za dany miesiąc, mimo że okres rozliczeniowy jeszcze się nie zakończył.      

Podobne stanowisko w tym zakresie wyraził Departament Prawny Głównego Inspektoratu Pracy w piśmie RP z dnia 21.04.2009 r. w sprawie terminu składania wniosku o czas wolny od pracy (GPP-306-4560-32/09/PE/RP, Rzeczpospolita DF 2009/105/2).