W odczuciu wielu praktyków dotychczasowe instrumenty prawne, jakie miały przeciwdziałać zjawisku nadużywania umów prawa cywilnego są nieskuteczne. Reakcją na ten stan rzeczy jest poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz niektórych innych ustaw (druk nr 511).

Gdy projekt wpłynął do sejmu jego uchwalenie wydawało się początkowo wątpliwe. Rozwiązanie przyjęte w projekcie, które miało polegać na wyposażeniu PIP w kompetencję do nakazania podmiotowi kontrolowanemu „zastąpienia umowy cywilnoprawnej umową o pracę w przypadku, gdy wykonywana praca odpowiada warunkom określonym w art. 22 § 1 Kodeksu pracy, było przedmiotem mocnej krytyki wyrażonej przede wszystkim przez organizacje zrzeszające pracodawców. Tymczasem na posiedzeniu sejmu w dniu 13.07.2012 r. projekt przeszedł pierwsze czytanie i został skierowany do dalszych pracy w Komisji do Spraw Kontroli Państwowej oraz Komisji Polityki Społecznej i Rodziny.

Przypomnijmy, że zgodnie z art. 22 § 1 Kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. W dotychczasowym stanie prawnym zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna zostać zawarta umowa o pracę, również zobowiązywało inspektora pracy do podjęcia działań określonych ustawą o Państwowej Inspekcji Pracy. Były to jednak z zasady działania o charakterze niewładczym, bowiem polegały na skierowaniu do podmiotu kontrolowanego wyłącznie wystąpienia (z którym nie łączy się obowiązek zastosowania wniosku w praktyce przez podmiot kontrolowany).

Inspektor pracy mógł, oprócz skierowania wystąpienia, wystąpić również z powództwem do sądu o ustalenia istnienia stosunku pracy, który w tym trybie dokonywał wiążącej wszystkich kwalifikacji stosunku prawnego jako stosunku pracy. Z uwagi jednak na czasochłonność procedury sądowej oraz jej niepewne rozstrzygnięcie inspekcja z możliwości występowania z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy występowała niezbyt często, a nawet w tym przypadku skuteczność powództw była niewielka (np. na 370 powództw wniesionych w 2010 r. uwzględniono tylko 54).

Nowelizacja ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy w przedstawionym powyżej kształcie całkowicie zmieniłaby ten stan rzeczy. Można się spodziewać, że wyposażenie PIP w tego rodzaju władczą kompetencję do rozstrzygania w przedmiocie charakteru prawnego łączącego strony stosunku cywilnoprawnego, sprawiłoby, że kwestia ta w postępowaniu kontrolnym miałaby większa znaczenie niż dotychczas. Decyzja taka wiązałaby się bowiem dla podmiotu kontrolowanego z obowiązkiem jej wykonania, a w przypadku braku dobrowolnej realizacji z możliwością przymuszenia do jej wykonania w trybie określonym przez ustawę o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Podmiotowi kontrolowanemu niezadowolonemu z takiego rozstrzygnięcia inspektora pracy przysługiwałoby odwołanie do organu wyższej instancji, a w dalszym toku postępowania skarga do sądu administracyjnego. Bezspornie jednak przekształcanie umowy cywilnoprawnej w umowę o pracę nakazami inspektorów pracy byłoby w proponowanym kształcie szybsze niż ma to miejsce w przypadku władczego przekwalifikowywania umowy cywilnoprawnej w umowę o pracę przez sąd powszechny.

Taki stan rzeczy budzi jednak poważne wątpliwości natury prawnej. W szczególności można sobie bowiem wyobrazić istnienie w porządku prawnym rozbieżnych rozstrzygnięć w tej samej sprawie, z których jedno jest orzeczeniem administracyjnym wynikającym z decyzji inspektora pracy, a drugie jest orzeczeniem wydanym w wyniku postępowania sądowego. Taki stan rzeczy budzi poważne wątpliwości natury prawnej i powinien zostać wyeliminowany w toku dalszych prac na nowelizacją.

Zobacz szkolenia:

• Przegląd zmian i nowości w prawie pracy