Pracującym opiekunom dzieci ustawodawca przyznał szczególną, dodatkową ochronę. Do ukończenia przez dziecko 4 roku życia mogą skorzystać z uprawnień wynikających z Działu VIII kodeksu pracy.

Rodzaje uprawnień oraz oświadczenia opiekunów

Przywileje rodzicielskie dotyczą przede wszystkim czasu pracy oraz warunków pracy. Mają one charakter względny i są uzależnione wyłącznie od decyzji opiekuna. Ograniczenia dotyczące pierwszej grupy to: dobowe limitowanie czasu pracy do 8 godzin, a także warunkowy zakaz pracy w godzinach nadliczbowych, porze nocnej oraz przerywanym systemie czasu pracy. Do uprawnień związanych z warunkami pracy należy natomiast zaliczyć miejsce wykonywania pracy. Uprawnienia rodzicielskie mają charakter warunkowy, inicjatorem – jak wspomniano – jest sam opiekun. Jak wynika z rozporządzenia MPiPS z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych, w części B akt osobowych pracownika znajduje się oświadczenie pracownika będącego rodzicem lub opiekunem dziecka o zamiarze lub o braku zamiaru korzystania z uprawnień związanych z rodzicielstwem. Wymagane jest więc pobranie od opiekuna stosownej deklaracji. Przepisy nie definiują częstotliwości uzyskiwania oświadczenia, może ono zostać złożone jednorazowo (do odwołania lub ustania okoliczności uprawniających) lub też okresowo odnawiane.

Art. 148 kodeksu pracy stanowi, iż w przypadku równoważnych norm czasu pracy (tj. wydłużenia do 12h, dozoru urządzeń oraz pilnowania mienia i ochrony osób), pracy w ruchu ciągłym oraz systemu pracy weekendowej czas pracy pracowników opiekujących się dzieckiem do 4 roku życia, bez ich zgody, nie może przekraczać 8 godzin. Opiekun ma więc prawo odmówić wykonywania pracy w wydłużonym dobowym wymiarze czasu pracy. Za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru jego czasu pracy zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Jak wynika z kolei z art. 178 § 2 kodeksu pracy, bez zgody opiekuna nie wolno go zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej oraz w systemie czasu pracy, o którym mowa w art. 139. Także i w tym przypadku, opiekun dziecka do lat 4 ma prawo zadecydować, czy będzie świadczył pracę w godzinach nadliczbowych, w nocy, przerywanym systemie czasu pracy czy też nie.

Następny przywilej jest ściśle związany z miejscem wykonywania pracy. We wspomnianym art. 178 § 2, ustawodawca dopuścił bowiem delegowanie pracownika poza stałe miejsce pracy tylko za jego uprzednią zgodą. Brak takowej powoduje, iż pracownik świadczy pracę stacjonarnie, bez przemieszczania się. Definiując pojęcie „stałego miejsca pracy” należy zajrzeć do treści umowy o pracę, której elementem obligatoryjnym – zgodnie z art. 29 § 1 kodeksu pracy – jest właśnie określenie miejsca wykonywania pracy.