Pracuję w podstawowym systemie czasu pracy, a mój rozkład czasu pracy zakłada pracę od poniedziałku do piątku po 8 godzin każdego dnia. Soboty w naszej firmie są z reguły wyznaczane jako drugi obok niedzieli dzień wolny z tytułu zasady przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy. W związku z nagłą potrzebą pracodawcy zostałem zobligowany do przyjścia do pracy w jedną z sobót listopada 2015 r. i świadczyłem pracę przez 13 godzin. Jak pracodawca powinien zrekompensować mi pracę świadczoną w tym dniu? Czy za całe 13 godzin pracy pracodawca powinien oddać mi tylko jeden dzień wolny od pracy, czy też należy mi się inny dzień wolny od pracy oraz wynagrodzenie wraz z dodatkiem za 5 godzin nadliczbowych?

W przypadku opisanym w zapytaniu oddzielnie należy zrekompensować przekroczenie normy dobowej (dobowe godziny nadliczbowe), czyli pracę świadczoną od 9 do 13 godziny i oddzielnie fakt pracy w sobotę (od 1 do 8 godziny), będącą dniem wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy.

Dobowe godziny nadliczbowe (w analizowanym przypadku było ich 5) należy zrekompensować na zasadach określonych w art. 151² KP. Zgodnie z tym przepisem, w zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych pracodawca, na pisemny wniosek pracownika, może udzielić mu w tym samym wymiarze (czyli w skali 1:1) czasu wolnego od pracy. Oznacza to, że za 5 godzin nadliczbowych pracodawca może udzielić pracownikowi 5 godzin czasu wolnego od pracy w uzgodnionym z nim terminie. Dokonywana w ten sposób rekompensata polegać będzie na tym, że pracownik pewnego dnia np. o 5 godziny wcześniej zakończy pracę lub o 5 godziny później ją rozpocznie.

Rekompensata dobowych godzin nadliczbowych czasem wolnym może nastąpić również z inicjatywy pracodawcy. Przy czym w takim przypadku następuje ona w skali 1:1,5, czyli za 5 dobowych godzin nadliczbowych pracownik otrzyma od pracodawcy 7,5 godziny wolnego do końca okresu rozliczeniowego.

W razie zrekompensowania dobowych godzinach nadliczbowych czasem wolnym (na wniosek pracownika lub z inicjatywy pracodawcy), pracownikowi nie przysługuje dodatek do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, lecz jedynie samo wynagrodzenie za pracę.

Jeżeli jednak pracownik do końca miesiąca, w którym wystąpiły dobowe godziny nadliczbowe (w analizowanym przypadku będzie to listopad 2015 r.) nie złożył wniosku o ich zrekompensowanie czasem wolnym, ani też czas wolny nie został udzielony z inicjatywy pracodawcy, to w zamian za 5 przepracowanych godzin nadliczbowych pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie wraz z 50% dodatkiem (zob. art. 151¹ § 1 pkt 2 KP).

Natomiast rekompensata pracy świadczonej w sobotę w granicach dobowej normy czasu pracy (praca świadczona do 8-ej godziny) odbywać się będzie na zasadach określonych w art. 151³ KP. Zgodnie z tym przepisem, pracownikowi, który wykonywał pracę w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy, przysługuje w zamian inny dzień wolny od pracy udzielony pracownikowi do końca okresu rozliczeniowego, w terminie z nim uzgodnionym.

To jedyna forma rekompensaty przewidziana tym przepisem. Przyczyną usprawiedliwiającą nieudzielenie dnia wolnego w trybie art. 151³ KP  mogą być wyłącznie okoliczności wskazujące na brak obiektywnych możliwości zastosowania tej formy rekompensaty, np. przypadek, gdy dzień harmonogramowo wolny od pracy, w którym była świadczona praca był ostatnim dniem okresu rozliczeniowego albo przypadek, w którym po wykonaniu pracy w takim dniu pracownik korzystał z usprawiedliwionej nieobecności w pracy do końca okresu rozliczeniowego, przez co nie było możliwe udzielenia innego dnia wolnego.

Nieusprawiedliwione okolicznościami nieudzielenie dnia wolnego w zamian za pracę świadczoną w dniu wolnym od pracy z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy może zostać uznane za wykroczenie zagrożone karą grzywny od 1.000 do 30.000 złotych (zob. art. 281 pkt 5 KP) [Por. stanowisko Głównego Inspektor Pracy z dnia 17.11.2010 r. w/s wykonywania pracy w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy (GPP-501-4560-83-1/10/PE/RP)].     

Nieoddanie innego dnia wolnego w zamian spowoduje, że w analizowanym przykładzie powstanie 8 godzin nadliczbowych z tytułu przekroczenia normy średniotygodniowej, które powinny wówczas zostać zrekompensowane poprzez wypłatę wynagrodzenia wraz ze 100% dodatkiem za każdą godzinę pracy w tym dniu (zob. art. 151¹ § 2 KP).

Przeczytaj również: „Rekompensowanie dobowych godzin nadliczbowych oraz pracy w wolną sobotę”.