Doba i dzień wolny w kodeksie pracy…

Ustawodawca w Dziale VI kodeksu pracy posługuje się dwoma określeniami: doba pracownicza (odnosząca się do dnia pracy) oraz dzień wolny od pracy. Pierwsze zostało zdefiniowane w art. 128 § 3 pkt 1 kodeksu pracy i oznacza 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.

Pojęcie dnia wolnego nie zostało natomiast przez ustawodawcę wyjaśnione. Pojawia się jednak w kilku przepisach, np. art. 151³ kodeksu pracy czy też art. 151¹¹ kodeksu pracy.

Dzień wolny według Sądu Najwyższego

W swoim orzeczeniu z dnia 8 marca 2013 r. (II PK 204/12) Sąd Najwyższy stwierdził, iż „(…) w przepisie art. 151³ k.p. chodzi o pracę w dniu wolnym wynikającym z rozkładu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. Chodzi więc o faktyczną rekompensatę w postaci dnia wolnego za brak dnia wolnego wynikającego z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, a nie za to, że pracodawca ujmował w harmonogramie (rozkładzie czasu pracy) dzień wolny wcześniej niż powinien, czyli od razu po zakończeniu zmiany pracowniczej zamiast po zakończeniu doby pracowniczej. (…). Przepis art. 147 k.p. nie stanowi bowiem podstawy do przyjęcia stanowczej tezy, że dzień wolny to 24 kolejne godziny od zakończenia poprzedniej doby pracowniczej. Z ustawy (Kp) nie wynika zakaz, aby dzień wolny obejmował część poprzedniej doby pracowniczej (przy uwzględnieniu odpoczynku dobowego). (…) Doba pracownicza związana jest z rozkładem czasu pracy oraz normą dzienną i ewentualnie nadgodzinami, a także z okresem odpoczynku (11 godzin). Dzień wolny to również 24 godziny i wcale nie musi to być dzień kalendarzowy (astronomiczny), podobnie jak niedziela. Doba pracownicza to także czas wolny, stąd gdyby doba pracownicza i dzień wolny nie mogły się pokrywać w części, to niepotrzebne byłoby odrębne pojęcie doby pracowniczej (…).”

Podobne stanowisko przyjął Sąd Najwyższy w wyroku z 10 kwietnia 2013 r. (sygn. II PK 282/12).

Stanowisko Komisji Prawnej GIP

W swojej interpretacji z dnia 12 września 2013 r. PIP uznała, iż dzień wolny wynikający z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy obejmuje 24 godziny,  w których pracownik zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy nie ma obowiązku wykonywania pracy. Nie musi to być dzień kalendarzowy (astronomiczny).

Ze stanowiska wynika m.in., iż „dzień wolny” należy określać "(…) w oparciu o zdefiniowane w Kodeksie pracy inne dni wolne tj. niedziele i święta, które w ujęciu art. 147 K.p. zostały uznane za dni wolne od pracy równorzędne dniom wolnym wynikającym z pięciodniowego tygodnia pracy.”

Jak wyjaśnia Komisja Prawna GIP „przepisy prawa pracy nie uzależniają początku dnia wolnego od zakończenia poprzedniej doby (roboczej), czy choćby 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego. Odrębność pojęciową obu instytucji (dnia wolnego i nieprzerwanego odpoczynku) wydaje się również potwierdzać uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2013 r. (II PK 204/12)”.

PIP podsumowuje, iż „(…) Uprzywilejowane ujęcie w stosunku do niedziel i świąt dnia wolnego wynikającego z pięciodniowego tygodnia pracy, jako przerwy w pracy dłuższej niż 24 godziny, nie znajduje ratio legis, co nie wyklucza, iż w praktyce z uwagi na postanowienia art. 130 K.p. lub brak stosowania zmianowości będzie występować.”