W pierwszej kolejności należy dokonać rozróżnienia dwóch pojęć: „miejsce wykonywania pracy” oraz „stałe miejsce pracy”. Pojęcia te nie są względem siebie równoważne i nie powinny być używane zamiennie. O pierwszym z nich, w głównej mierze stanowi art. 29 § 1 pkt. 2 kodeksu pracy (dalej: KP) w kontekście elementów treści umowy o pracę, o drugim zaś art. 77⁵ KP w kontekście definicji podróży służbowej.

Miejsce wykonywania pracy jest jednym z elementów umowy o pracę. Strony umowy o pracę mają stosunkowo dużą swobodę w jego określeniu. Mogą tego dokonać przez wskazanie miejscowości, a nawet konkretnego adresu (punktowo), bądź przez wskazanie pewnego obszaru geograficznego, np. powiat, województwo, kraj itp. (obszarowo). Miejsce wykonywania pracy zakreślone w sposób obszarowy wyznacza potencjalną przestrzeń, w której granicach będzie istniała konieczność realizowana obowiązków wynikających z faktu powierzenia pracy na umówionym stanowisku. Tak określone miejsce wykonywania pracy właściwe jest dla przypadków, gdy charakter pracy w ramach danego stanowiska zakłada tzw. „pracę w terenie”.

Określone przez strony miejsce wykonywania pracy powinno odzwierciedlać rzeczywisty obszar wykonywania obowiązków wynikających z zawartej umowy o pracę, adekwatny do charakteru działalności prowadzonej przez pracodawcę i rodzaju pracy świadczonej przez pracownika (por. wyrok SN z 1.04.1985 r., I PR 19/85, OSP 1986/3/46).  

Co do zasady „miejsce wykonywania pracy”  ma szerszy zakres, który zawiera w sobie „stałe miejsce pracy”. To ostatnie, w zasadzie pojmowane jest jako miejsce ściśle określone, zlokalizowane w jednej miejscowości, czy nawet w jednej placówce zatrudnienia, w której pracownik regularnie wykonuje swą pracę bądź gdzie wywiązuje się z zasadniczej części swych obowiązków, np. otrzymuje zadania i raportuje ich wykonanie, czy też pobiera i zdaje narzędzia pracy (w tym samochód służbowy, laptop, maszyny, specjalistyczne urządzenia itp.). Może nim być siedziba pracodawcy, jednostka organizacyjna prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa bądź inne wskazane przez pracodawcę miejsce, w którym pracownik najczęściej lub zazwyczaj zobowiązany jest stawić się w ramach realizacji powierzonych sobie obowiązków.

„Stałe miejsce pracy” jest jednym z elementów definicji podróży służbowej, którą wprowadza art. 77⁵ § 1 KP. Zgodnie z tym przepisem, podróż służbowa polega na wykonywaniu zadania określonego w formie polecenia służbowego poza miejscowością, w której znajduje się „stałe miejsce pracy pracownika”. Jeżeli określone w umowie o pracę „miejsce wykonywania pracy” nie posiada cech stałości zwłaszcza, gdy określone jest w sposób obszarowy wówczas punktem odniesienia dla określenia w przypadku rozstrzygnięcia dotyczącego polecenia podróży służbowej jest miejscowość, w której znajduje się siedziba pracodawcy (por. wyrok SN z 19.03.2008 r., I PK 230/07, OSNP 2009/13-14/176).

W orzecznictwie za utrwalone należy uznać stanowisko, odróżniające tzw. typową podróż służbową od nietypowej podróży służbowej. Typowa podróż służbowa polega na przemijającym, niecodziennym i sporadycznym świadczeniu pracy poza stałym miejscem pracy. Czas jej odbywania wlicza się do czasu pracy tylko w zakresie przypadającym na godziny pracy danego pracownika wynikające z obowiązującego go rozkładu czasu pracy. Okres jej odbywania poza godzinami wynikającymi z przedmiotowego rozkładu (przed ich rozpoczęciem lub po ich zakończeniu) będzie wliczany do czasu pracy pod warunkiem, że pracownik świadczył w tym okresie pracę.

Szerzej piszemy o tym w: „Czas pracy w podróży służbowej”

Natomiast nietypowa podróż służbowa polega na wykonywaniu pracy (zadań) w różnych miejscowościach, gdy przedmiotem zobowiązania pracownika jest stałe wykonywanie pracy (zadań) w tych miejscowościach (zob. m.in. wyrok SN z 4.02.2009 r., II PK 230/08, LEX nr 503201). Tego typu organizacja pracy cechuje tzw. pracowników mobilnych, którzy wykonują powierzone sobie zadania w warunkach permanentnego przemieszczaniu się po zakreślonym w umowie obszarze stanowiącym ich „miejsce wykonywania pracy” (np. kierowcy w transporcie międzynarodowym, kontrolerzy kolejowi, inkasenci, przedstawiciele handlowi itp.). Podróż służbowa dla tej grupy pracowników nie stanowi zjawiska wyjątkowego, lecz jest zwyczajnym, stałym elementem sposobu wykonywania pracy w ramach poniekąd „ruchomego” miejsca pracy (stanowiska roboczego) (por. m.in. wyrok SN z 8.04.1998 r., I PKN 24/98, OSNAPiUS 1999/7/239; wyrok SN z 23.06.2005 r. II PK 365/04, OSNP 2006/5-6/76; wyrok SN z 20.09.2005 r., II PK 49/05, OSNAPiUS 2006/15-16/232; wyrok SN z 19.02.2007 r., I PK 232/06, OSNAPiUS 2008/7-8/95; wyrok SN z 3.12.2009 r., II PK 138/09, MPP Nr 6/2010, s. 312). W przypadku omawianej grupy pracowników miejsce wykonywania pracy powinno być określone w sposób obszarowy. Przemieszczanie się w granicach tak wyznaczonego obszaru połączone z wykonywaniem zleconych przez pracodawcę zadań będzie w całości wliczane do czasu pracy. Stąd też w przypadku pracowników mobilnych miejsce wykonywania pracy powinno być wyznaczone w taki sposób, aby pracownik miał możliwość zrealizowania powierzonych sobie zadań wliczając w to czas dojazdu i powrotu z miejsca ich wykonywania, w ramach umówionej dobowej i tygodniowej normy czasu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym (por. wyrok SN z dnia 11.04.2001 r., I PKN 350/00, OSNP 2003/2/36).

Mając na uwadze powyższe, w mojej ocenie, sposób świadczenia pracy opisany w zapytaniu nie wykazuje elementów charakterystycznych dla pracownika mobilnego. W tym przypadku mamy raczej do czynienia z pracownikami stacjonarnymi, którzy „od czasu do czasu” (nieregularnie), choć niekiedy w dłuższych okresach czasu, świadczą pracę poza swoim stałym miejscem pracy zlokalizowanym w siedzibie pracodawcy. Siedziba jest dla nich równocześnie „stałym miejscem pracy” w rozumieniu art. 77⁵ § 1 KP. Fakt, iż pracownicy muszą w okresach prac instalacyjnych przez pewien czas świadczyć pracę w innym miejscu, a w późniejszym czasie sporadycznie dojeżdżać tam w ramach prac serwisowych nie powoduje relokacji miejsca wykonywania pracy z siedziby do tej lokalizacji, ani też wykształcenia się w tym punkcie alternatywnego (dodatkowego) stałego miejsca pracy.

Tym samym, sposób określenia miejsca wykonywania pracy przyjęty w umowie (wskazujący na siedzibę pracodawcy) można byłoby uznać za prawidłowy. Każdorazowe wykonywanie prac poza tym miejscem powinno być traktowane jako typowa podróż służbowa.