Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą przysługuje urlop szkoleniowy oraz zwolnienie z całości lub części dnia pracy na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na zajęcia oraz na czas ich trwania (zob. art. 103 ze znaczkiem 1 § 2 KP). Ponadto pracodawca może (ale nie musi) przyznać mu dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie (art. 103 ze znaczkiem 3 KP). Ceną za przyznanie dodatkowych świadczeń może być obowiązek ich odpracowania, a w przypadku wcześniejszego odejścia z firmy – obowiązek ich zwrotu w całości lub w części. Warunkiem skutecznego wyegzekwowania tego obowiązku jest zamieszczenie odpowiedniej klauzuli w treści umowy szkoleniowej sporządzonej na piśmie.

Umowa o podnoszenie kwalifikacji zawodowych (umowa szkoleniowa) określa wzajemne prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika. Konieczność jej sporządzenia dotyczy wyłącznie tych sytuacji, gdy pracodawca przyznał pracownikowi dodatkowe świadczenia i w związku z tym zamierza zobowiązać go do pozostania w zatrudnieniu przez pewien czas od zakończenia podnoszenia kwalifikacji (tzw. okres odpracowania), pod rygorem zwrotu równowartości tych świadczeń. Wyznaczony w ten sposób okres odpracowania nie może przekraczać 3 lat.

Nie każde wcześniejsze rozwiązanie umowy o pracę spowoduje obowiązek zwrotu poniesionych przez pracodawcę dodatkowych kosztów podnoszenia kwalifikacji. Przypadki, w których pracownik może (ale nie musi) zostać zobowiązany do zwrotu poniesionych przez pracodawcę kosztów dodatkowych świadczeń zostały enumeratywnie wymienione w art. 103⁵ KP. Zgodnie z jego treścią, pracownik podnoszący kwalifikacje zawodowe:

1. który bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji,
2. z którym pracodawca rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia z jego winy,            w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w terminie określonym w umowie o podnoszeniu kwalifikacji, nie dłuższym niż 3 lata,
3. który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn określonych w art. 94³ KP (mobbing),
4. który w okresie wskazanym w pkt 2 rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 lub art. 94³ KP, mimo braku przyczyn określonych w tych przepisach

• jest obowiązany do zwrotu kosztów poniesionych przez pracodawcę na ten cel z tytułu dodatkowych świadczeń, w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub okresu zatrudnienia w czasie ich podnoszenia.

Powyższy katalog jest wyliczeniem zamkniętym. Strony nie mogą go rozszerzyć w umowie szkoleniowej, ani też zawierać w niej postanowień mniej korzystnych dla pracownika niż to wynika z przepisów kodeksowych, czyli regulacji z art. 103¹ - 103⁶ KP.

Przykładowo, umowa szkoleniowa nie może więc przewidywać, że pracownik będzie zobligowany do:

• zwrócenia kosztów dodatkowych świadczeń w przypadku ustania umowy o pracę w innych przypadkach lub w innym trybie niż to przewiduje art. 103⁵ KP (np. w przypadku rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron przed upływem okresu odpracowania, bądź w przypadku, gdy termin, na który została zawarta umowa o pracę upłynie przed zakończeniem okresu odpracowania, a pracodawca nie będzie chciał zawrzeć kolejnej umowy o pracę z pracownikiem),
• zwrócenia całości poniesionych przez pracodawcę kosztów, bez uwzględnienia zasady proporcjonalnego ich zmniejszenia w relacji do upływu okresu odpracowanego,
• zwrócenia nie tylko dodatkowych świadczeń lecz również kosztów wynagrodzenia otrzymywanego za czas urlopu szkoleniowego lub zwolnień z całości lub części dnia pracy w celu przybycia na zajęcia,
• okresu odpracowania dłuższego niż 3 lata.

Tego typu postanowienia zawarte w umowie szkoleniowej należałoby uznać za nieważne z mocy samego prawa (art. 103⁴ § 2 w zw. z art. 18 § 2 KP), a tym samym za niewiążące pracownika.