Prawo do urlopu

Każdemu pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego (art. 152 § 1 k.p.). Pracownik nie może zrzec się tego prawa (art. 152 § 2 k.p.).

Urlop wypoczynkowy ma umożliwić pracownikowi odpoczynek psychiczny i fizyczny oraz regenerację sił. Służy on zatem ochronie zdrowia pracownika. Urlop wypoczynkowy pracownika przynosi również korzyści pracodawcy. Pracownik wypoczęty to pracownik bardziej efektywny, produktywny i chętny do pracy.

Urlopy powinny być udzielane pracownikom zgodnie z wcześniej ustalonym planem urlopów. Plan urlopów ustala pracodawca, biorąc pod uwagę wnioski pracowników i konieczność zapewnienia normalnego toku pracy (art. 163 § 1 k.p.). Pracodawca nie ma obowiązku ustalania planu urlopów, jeżeli działająca u pracodawcy organizacja związkowa wyrazi na to zgodę oraz w przypadku, gdy nie działa u niego zakładowa organizacja związkowa. W takich przypadkach pracodawca ustala termin urlopu po porozumieniu z pracownikiem (art. 163 § 1 k.p.).

Możliwość odwołania pracownika z urlopu wypoczynkowego

Art. 167 k.p. przyznaje pracodawcy uprawnienie do odwołania pracownika z urlopu wypoczynkowego. Z uprawnienia tego pracodawca może skorzystać, jeżeli:

• zachodzą okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczynania urlopu pracownika,
• obecność pracownika w zakładzie pracy jest niezbędna (konieczna).

Podstawowe znaczenie dla możliwości odwołania pracownika z urlopu wypoczynkowego ma pierwsza z wymienionych przesłanek. W doktrynie i judykaturze za okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczęcia urlopu wypoczynkowego uważa się okoliczności, które zaistniały w trakcie urlopu, zaś w momencie jego rozpoczynania nie można było przewidzieć ich wystąpienia. Za okoliczności uzasadniające odwołanie pracownika z urlopu wypoczynkowego uważa się w szczególności:

• awarię urządzeń,
• niespodziewaną kontrolę dotyczącą stanowiska pracy pracownika przebywającego na urlopie,
• chorobę osoby zastępującej pracownika przebywającego na urlopie,
• niezaplanowane spotkanie, na którym potrzebna jest wiedza pracownika.

Pracownika nie można natomiast odwołać z urlopu wypoczynkowego w celu wręczenia mu wypowiedzenia (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 1967 roku, III PZP 22/66).

Oceny przyczyn uzasadniających odwołanie z urlopu wypoczynkowego dokonuje pracodawca. Pracodawca nie ma obowiązku podania przyczyny odwołania. Jednakże nadzwyczajny charakter tego uprawnienia przemawia za jej podaniem.

Odwołanie z urlopu wypoczynkowego może zostać dokonane w każdej formie, a mianowicie papierowej, ustnej, elektronicznej, dokumentowej. Powinno ono określać oczekiwany przez pracodawcę czas stawienia się pracownika do pracy. Jednakże data powrotu pracownika powinna uwzględniać okoliczności towarzyszące odwołaniu, w szczególności sposób korzystania z urlopu, miejsce przebywania pracownika, czas przejazdu. Odwołanie z urlopu powinno zatem zostać dokonane ze stosownym wyprzedzeniem, aby pracownik miał realną możliwość stawienia się w zakładzie pracy w wyznaczonym przez pracodawcę terminie.

Skutki braku powrotu pracownika do pracy mimo odwołania z urlopu wypoczynkowego

Odwołanie z urlopu wypoczynkowego stanowi polecenie pracodawcy. Pracownik obowiązany jest uczynić zadość temu poleceniu (art. 100 k.p.). Niewykonanie polecenia stawienia się w pracy w związku z odwołaniem z urlopu wypoczynkowego stanowi naruszenie przez pracownika jego obowiązków pracowniczych. Może ono skutkować pociągnięciem pracownika do odpowiedzialności porządkowej, a nawet rozwiązaniem z nim umowy o pracę w trybie dyscyplinarnym na podstawie art. 52 k.p.

Zwrot kosztów poniesionych w związku z odwołaniem z urlopu

Pracodawca odwołując pracownika z urlopu obowiązany jest pokryć koszty poniesione przez pracownika w bezpośrednim związku z odwołaniem go z urlopu (art. 167 § 2 k.p.). Za koszty bezpośrednio związane z odwołaniem z urlopu wypoczynkowego uważa się koszty poniesione przez pracownika z góry, np. niepodlegająca zwrotowi opłata za pobyt w hotelu lub pensjonacie. Zwrot tych kosztów następuje w części proporcjonalnej do okresu niewykorzystanego z powodu odwołania. Pracodawca obowiązany jest także zwrócić koszty podróży, a także koszty imprez kulturalnych, turystycznych i rozrywkowych, w których pracownik miał uczestniczyć w czasie urlopu.

Jeżeli wskutek odwołania z urlopu wypoczynkowego pracownik powrócił z niego wraz z rodziną, pracodawca obowiązany jest zwrócić również wydatki poniesione przez członków rodziny.

Pracodawca nie ma obowiązku zwracać kosztów pośrednio poniesionych przez pracownika, np. zakupu odzieży na wakacje, zakupu specjalistycznego sprzętu.

Pracownik odwołany z urlopu wypoczynkowego powinien wystąpić do pracodawcy o zwrot kosztów na piśmie. Pismo powinno obejmować szczegółowe wyliczenie poniesionych przez pracownika w związku z odwołaniem wydatków oraz określić ich łączną wysokość. Jeżeli jest to możliwe to do pisma powinny być załączone rachunki.

W przypadku gdy odwołanie z urlopu wypoczynkowego zostało dokonane z naruszeniem przepisów prawa, pracownikowi przysługuje odszkodowanie na zasadach ogólnych, tj. w granicach pełnej szkody (art. 471 k.c. w zw. z art. 300 k.p.).

Niewykorzystana przez pracownika w wyniku odwołania część urlopu

W wyniku odwołania pracownik nie traci urlopu wypoczynkowego. Co prawda, jego pula urlopowa ulega uszczuplenia o urlop faktycznie wykorzystany, jednakże nadal może skorzystać z urlopu wypoczynkowego niewykorzystanego w skutek odwołania.