Wobec niesolidnych płatników składek Zakład Ubezpieczeń Społecznych może stosować instrumenty wynikające z ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zwrócenia uwagi w tym kontekście wymaga w szczególności art. 98 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, w świetle którego karze grzywny do 5000 zł podlega płatnik lub osoba zobowiązana do działania w jego imieniu, jeżeli:

• nie dopełnia obowiązku terminowego opłacania składek na ubezpieczenia społeczne,
• nie zgłasza wymaganych ustawą danych lub zgłasza nieprawdziwe dane albo udziela w tych sprawach nieprawdziwych wyjaśnień lub odmawia ich udzielenia,
• udaremnia lub utrudnia przeprowadzenie kontroli,
• nie dopełnia obowiązku wypłacania świadczeń z ubezpieczeń społecznych i zasiłków finansowanych z budżetu państwa albo wypłaca je nienależnie,
• nie prowadzi dokumentacji związanej z obliczaniem składek oraz z wypłatą świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
• nie dopełnia obowiązku przesyłania deklaracji rozliczeniowych oraz imiennych raportów miesięcznych w przewidzianym terminie,
• nie stwierdza nieprawidłowości w imiennym raporcie miesięcznym w terminie określonym w art. 41 ust. 7,
• nie dopełnia obowiązku przekazywania dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi i ubezpieczeniem zdrowotnym w formie określonej w art. 47a ust. 1 i 2.

Karze grzywny podlega również ten, kto dopuszcza się wskazanych powyżej czynów przy opłacaniu składek lub dokonywaniu wpłat z innych tytułów, do których poboru obowiązany jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Ściganie wskazanych powyżej czynów realizowane jest w trybie i na zasadach określonych w ustawie - kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, zaś ewentualną karę grzywny nakłada sąd rejonowy w następstwie kierowanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniosku o ukaranie.