Na początku tego roku zwarłem umowę o pracę na czas określony do 31.12.2015 r. We wrześniu i październiku uczęszczałem na kurs zawodowy, na który skierował mnie pracodawca. Na tę okoliczność zawarł ze mną umowę o podnoszenie kwalifikacji, w której podał koszt wpisowego (3.500 zł) i zobowiązał mnie do pozostawania w zatrudnieniu przez okres 3 lat licząc od zakończenia kursu, pod rygorem obowiązku zwrotu tychże kosztów. W umowie tej, jako jedną z przyczyn uzasadniających obowiązek zwrotu kosztów kursu podano „odmowę zawarcia kolejnej umowy/umów o pracę na czas obejmujący co najmniej okres odpracowania”. Czy pracodawca może mnie w ten sposób niejako zmusić do zawarcia kolejnej umowy o pracę?

Zgodnie z art. 103¹ kodeksu pracy (dalej jako: KP) pracownik może podnosić kwalifikacje zawodowe z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą. Pracownik podnoszący kwalifikacje w jednym z tych trybów ma prawo do szeregu świadczeń, w szczególności zaś do urlopu szkoleniowego oraz zwolnienia z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania.

Poza tym, pracodawca może przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie (art. 103³ KP).

Wzajemne prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika związane z faktem podnoszenia przez pracownika kwalifikacji zawodowych określa, tzw. umowa szkoleniowa. Jej zawarcie nie jest jednak konieczne. Jedynie w przypadku, gdy pracodawca chce zobowiązać pracownika do pozostania w zatrudnieniu w pewien czas po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych, pod rygorem obowiązku zwrotu poniesionych przez siebie kosztów dodatkowych świadczeń (tzw. okres odpracowania), wówczas powinien zadbać o sporządzenie umowy szkoleniowej na piśmie.

Umowa szkoleniowa powinna wówczas określać długość okresu odpracowania, który nie może przekraczać 3 lat oraz wartość poniesionych przez pracodawcę kosztów, które pracownik będzie zobligowany mu zwrócić w sytuacji, gdy:

1. bez uzasadnionych przyczyn nie podejmie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo przerwie podnoszenie tych kwalifikacji,
2. pracodawca rozwiąże z nim stosunek pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 52 KP), w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub po jego ukończeniu, w okresie odpracowania,
3. pracownik w okresie odpracowania rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem, z wyjątkiem uzasadnionego wypowiedzenia umowy o pracę z powodu mobbingu,
4. pracownik w okresie odpracowania rozwiąże stosunek pracy bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 lub art. 94³ KP, mimo braku przyczyn określonych w tych przepisach.

Wymienione powyżej przypadki, w których pracownik jest zobowiązany do zwrotu kosztów dodatkowych świadczeń związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych stanowią katalog zamknięty. Umowa szkoleniowa nie może przewidywać mniej korzystnych postanowień od zawartych w przepisach kodeksu pracy odnoszących się do podnoszenia kwalifikacji zawodowych (zob. art. 103⁴ § 2 KP). Dotyczy to m.in. rozszerzania katalogu okoliczności uzasadniających obowiązek zwrotu poniesionych przez pracodawcę kosztów podnoszenia kwalifikacji poza przypadki określone w pkt 1) - 4).

Tym samym, zapis zawarty we wspomnianej w zapytaniu umowie szkoleniowej, który przewiduje, że pracownik będzie zobligowany do zwrotu omawianych kosztów również w przypadku odmowy podpisania kolejnej umowy o pracę jest niezgodny z prawem. W konsekwencji pracodawca nie będzie mógł skutecznie dochodzić od pracownika zwrotu przedmiotowych koszów, jeżeli ten nie zgodzi się na zawarcie kolejnej umowy o pracę.