Narastający problem nadużywania w obrocie prawnym umów prawa cywilnego w sytuacji, gdy łączący strony stosunek pracy wyczerpuje cechy stosunku pracy, sprawia, że można oczekiwać w tym zakresie interwencji ustawodawczej, która będzie zmierzała do zmiany tego stanu rzeczy. Wyrazem tych zamierzeń jest poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy oraz niektórych innych ustaw (druk nr 511), który wyposaża inspektora pracy w możliwość władczego przekwalifikowania umowy prawa cywilnego w umowę o pracę.

Projekt, który dotychczas przeszedł pierwsze czytanie w sejmie i został skierowany do dalszych prac w Komisji do Spraw Kontroli Państwowej oraz Komisji Polityki Społecznej i Rodziny, wyposaża PIP w kompetencję do nakazania podmiotowi kontrolowanemu „zastąpienia umowy cywilnoprawnej umową o pracę w przypadku, gdy wykonywana praca odpowiada warunkom określonym w art. 22 § 1 Kodeksu pracy”. W dotychczasowym stanie prawnym zawarcie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna zostać zawarta umowa o pracę, również uprawniało inspektora pracy do podjęcia działań określonych ustawą o Państwowej Inspekcji Pracy zmierzających do zastąpienia umowę o pracę niewłaściwie zastosowanej przez strony umowy prawa cywilnego. Problem polegał jednak na tym, że instrumenty prawne stosowane przez Państwową Inspekcję Pracy w tym zakresie miały, co do zasady charakter niewładczy. Inspekcja mogła bowiem w tym stanie faktycznym skierować wyłącznie wystąpienie do podmiotu kontrolowanego. Z wystąpieniem nie łączy się natomiast obowiązek bezwzględnego wdrożenia wniosku w praktyce, a w szczególności nie istnieją w tym zakresie jakiekolwiek instrumenty prawne, które gwarantowałyby przymusową realizację wniosku, w sytuacji gdy podmiot kontrolowany nie zrealizuje go dobrowolnie.

Inspektor pracy mógł co prawda, oprócz skierowania wystąpienia, wystąpić również z powództwem do sądu pracy o ustalenia istnienia stosunku pracy. Sąd w tym trybie dokonywał wiążącej wszystkie strony kwalifikacji stosunku prawnego jako stosunku pracy bądź też nie. Z uwagi jednak na czasochłonność procedury sądowej oraz jej niepewne rozstrzygnięcie inspekcja z możliwości występowania z powództwem o ustalenie istnienia stosunku pracy występowała niezbyt często.

Nowelizacja ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy w przedstawionym powyżej kształcie całkowicie zmieni taki stan rzeczy. Można bowiem oczekiwać, że wyposażenie PIP we władczą kompetencję do rozstrzygania w przedmiocie charakteru prawnego łączącego strony stosunku cywilnoprawnego, sprawiłoby, że kwestii tej w postępowaniu kontrolnym poświęcałoby więcej uwagi niż to ma miejsce w chwili obecnej. Podkreślenia wymaga, że decyzja inspektora pracy w tym zakresie wiązałaby się dla podmiotu kontrolowanego z obowiązkiem jej wykonania, a w przypadku braku dobrowolnej realizacji z możliwością przymuszenia do jej wykonania w trybie określonym przez ustawę o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Podmiotowi kontrolowanemu niezadowolonemu z takiego rozstrzygnięcia inspektora pracy przysługiwałoby odwołanie do organu wyższej instancji, a w dalszym toku postępowania skarga do sądu administracyjnego.

Taki stan rzeczy budzi jednak poważne wątpliwości natury prawnej. W szczególności można sobie bowiem wyobrazić istnienie w porządku prawnym rozbieżnych rozstrzygnięć w tej samej sprawie, z których jedno jest orzeczeniem administracyjnym wynikającym z decyzji inspektora pracy, a drugie jest orzeczeniem wydanym w wyniku postępowania sądowego. Wyrazem ich są zamieszczone na stronie internetowej sejmu negatywne opinie na temat postulowanych zmian, które wyraziły organizacje zrzeszające pracodawców, jak również Prezes Sądu Najwyższego.

Zobacz szkolenia:

• Niezbednik praktyka prawa pracy