Powszechnie obowiązujące przepisy prawa nie nakładają na podmiot, na rzecz którego świadczą pracę zleceniobiorcy, obowiązku poddawania zleceniobiorców profilaktycznym badaniom lekarskim. Istotny w tym zakresie art. 304 § 1 Kodeksu pracy stanowi, że obowiązki pracodawcy w tym zakresie dotyczą zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, o których mowa w art. 207 § 2 Kodeksu pracy, osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą. Zgodnie z art. 207 § 2 Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności obowiązki pracodawcy dotyczą:
 

Zatem obowiązki pracodawcy określone w art. 207 § 2 Kodeksu pracy nie obejmują obowiązków związanych z poddawaniem pracowników (zleceniobiorców) profilaktycznym badaniom lekarskim. Źródłem takiego obowiązku wobec pracowników jest art. 229 Kodeksu pracy, który wobec osób fizycznych, które wykonują pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (np. zleceniobiorcy), nie ma zastosowania.

Natomiast na osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (a zatem także zleceniobiorców) może zostać nałożony obowiązek poddania się wstępnym, okresowym, kontrolnym badaniom lekarskim w zakresie określonym przez pracodawcę. Źródłem regulacji prawnej jest w tym zakresie przede wszystkim art. 3041 Kodeksu pracy, który zobowiązuje takie osoby do realizacji obowiązków określonych w art. 211 Kodeksu pracy, ale co ważne – w zakresie określonym przez pracodawcę. Zatem decyzję o tym czy zleceniobiorcę należy poddać na przykład wstępnym badaniom lekarskim podejmuje podmiot zatrudniający.

Stanowisko takie prezentuje również Państwowa Inspekcja Pracy, przy czym akcent w tym zakresie kładzie na rodzaj pracy wykonywanej przez osobę fizyczną oraz rodzaj i nasilenie zagrożeń zawodowych z nią związanych. Jak przeczytamy w stanowisku Głównego Inspektoraty Pracy (GnP/426/4560-364/07/Pe) w sprawie obowiązków związanych z poddawaniem zleceniobiorców szkoleniu bhp i profilaktycznym badaniom lekarskim „jeżeli rodzaj wykonywanej pracy, stopień zagrożeń związanych z warunkami pracy lub przebiegiem procesów jest tak znaczny, że wskazane jest, aby nawet do doraźnego wykonywania tych prac lub przebywania w tych warunkach były dopuszczane wyłącznie osoby fizyczne mające odpowiedni stan zdrowia i przeszkolone w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, to pracodawca lub inny podmiot organizujący pracę może wymagać od osoby, z którą zawiera umowę cywilnoprawną (…), poddania się badaniu lekarskiemu lub szkoleniu w zakresie bhp. Wówczas osoba ta ma na podstawie art. 211 k.p. obowiązek odbyć szkolenie i poddać się badaniom lekarskim”.

Tak jak przepisy prawa pracy nie zawierają powszechnego obowiązku poddawania zleceniobiorców badaniom lekarskim, tak również nie przesądzają kwestii ponoszenia kosztów takich badań. W szczególności nie ma żadnego uzasadnienie do stosowania w tym zakresie w stosunkach cywilnoprawnych art. 229 § 6 Kodeksu pracy, zgodnie z którym badania profilaktyczne (pracowników) są przeprowadzane na koszt pracodawcy.

Zatem podmiotem, który ponosi koszty badań profilaktycznych, może być również zleceniobiorca. Aby jednak obowiązki stron w tym zakresie uczynić w pełni czytelnymi, ważne jest precyzyjne uregulowanie m. in. tej kwestii w zawieranej przez strony umowie. W przeciwnym razie możliwe jest posługiwanie się w razie sporu argumentacją, że skoro to podmiot zatrudniający żądał od zleceniobiorcy poddania się profilaktycznym badaniom lekarskim, to również powinien ponieść koszty, które poniosła strona w ramach realizacji żądania zleceniodawcy.