Czas pracy to jeden z istotniejszych i jednocześnie najbardziej problematycznych obszarów prawa pracy. Normy prawne dotyczące czasu pracy zostały spisane w Dziale VI kodeksu pracy. Jednakże wobec niektórych pracowników ustawodawca przewidział odrębne regulacje. Przykładem takiej sytuacji są uregulowania prawne określające czas pracy pracowników instytucji kultury.

Podstawy prawne

Zasadą jest, że do pracowników instytucji kultury stosuje się przepisy kodeksu pracy. Niemniej jednak, ze względu na specyfikę pracy oraz rodzaj działalności, legislator uelastycznił pewne parametry w odrębnym akcie prawnym. Przepisem szczególnym jest ustawa z dnia 25.10.1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (t.j. Dz. U. z 2012 r. poz. 406), a konkretnie jej art. 26b-26d.

Dopuszczalne systemy czasu pracy

Pracownicy instytucji kultury mogą wykonywać pracę w systemach czasu pracy wskazanych w kodeksie pracy (podstawowy, równoważny, zadaniowy, weekendowy, skrócony tydzień pracy), przy spełnieniu warunków wynikających z poszczególnych przepisów dotyczących tych systemów. Ustawa przewiduje jednak pewne modyfikacje, a mianowicie dopuszcza możliwość stosowania przerywanego systemu czasu pracy oraz łączenie go z równoważnymi normami czasu pracy. Jak wynika z art. 26c ustawy, jeżeli jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją, do pracowników instytucji kultury może być stosowany przerywany czas pracy, według z góry ustalonego rozkładu, przewidującego nie więcej niż jedną przerwę w pracy w ciągu doby, trwającą nie dłużej niż 5 godzin. Przerwa nie jest wliczana do czasu pracy. W uzasadnionych przypadkach można stosować równocześnie system organizacji czasu pracy określony w art. 135 § 1 Kodeksu pracy.

Okres rozliczeniowy, rozkłady czasu pracy

Okresy rozliczeniowe przypisane są poszczególnym systemom czasu pracy. Mają wynikać z prawa wewnątrzzakładowego (tj. regulaminu pracy lub obwieszczenia). W zależności więc od wybranego systemu czasu pracy, pracodawca musi stosować konkretny okres rozliczeniowy. Powyższe regulacje wynikają wprost z kodeksu pracy.

Wobec pracowników kultury dopuszczono jednak wydłużenie okresu rozliczeniowego nawet do 12 miesięcy, o czym stanowi art. 26b ustawy. Taki okres rozliczeniowy czasu pracy musi mieć jednak swoje prawne wytłumaczenie, a mianowicie stosowanie wydłużonego okresu rozliczeniowego muszą uzasadniać przyczyny dotyczące organizacji pracy. Stosowanie tego rozwiązania musi również gwarantować przestrzeganie ogólnych zasad dotyczących bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników.

Ustalenie przedłużonego okresu rozliczeniowego następuje na podstawie:

• układu zbiorowego pracy, jeżeli został zawarty w danej instytucji kultury,
• albo porozumienia zawartego pomiędzy pracodawcą i pracownikami, w trybie przyjętym u danego pracodawcy, po uprzednim zawiadomieniu właściwego inspektora pracy. 

Rozkłady czasu pracy pracowników instytucji kultury, zgodnie z art. 26b ust. 3 ustawy, są ustalane na okresy nie krótsze niż 2 tygodnie.

Normy czasu pracy, wymiar czasu pracy oraz pięciodniowy tydzień pracy

W związku z faktem, iż ustawa nie określa odrębnych norm czasu pracy, stosujemy podstawowe parametry wynikające z kodeksu pracy, tj. nie więcej jak 8 godzin na dobę oraz przeciętnie 40 godzin tygodniowo. W przypadku stosowania równoważnych norm czasu pracy możemy skorzystać z dwóch kodeksowych rozwiązań: równoważenia godzinowego lub też „dniówkowego” systemu równoważnego.

Nieco odmiennie kształtuje się zasada pięciodniowego tygodnia pracy. Zgodnie z kodeksem pracy pracownicy otrzymują bowiem dni wolne za pracę w „szóstym dniu”, w niedzielę lub święto w obrębie okresu rozliczeniowego. Pracownikom instytucji kultury dni wolne od pracy wynikające z rozkładu czasu pracy w pięciodniowym tygodniu pracy mogą być udzielane łącznie z urlopem wypoczynkowym (art. 26d ustawy). Aby prawidłowo rozliczyć czas pracy w okresie rozliczeniowym, w jego trakcie pracownik powinien zadeklarować chęć późniejszego wykorzystania wolnego.

Praca w niedziele

Kolejnym uelastycznieniem czasu pracy „kulturalnych” pracowników jest zasada dotycząca pracy w niedziele. W art. 26e ustawy wyłączono wobec takich pracobiorców stosowanie art. 151¹² zdanie pierwsze Kodeksu pracy. Oznacza to, iż osoba zatrudniona i pracująca w niedziele, nie musi korzystać (jak wynikałoby to z przepisów Kodeksu pracy) co najmniej raz na 4 tygodnie z niedzieli wolnej od pracy.

Pozostałe parametry czasu pracy

Ustawa modyfikuje więc czas pracy pracowników kultury w następujących obszarach:

• dłuższy okres rozliczeniowy,
• planowanie pracy co najmniej na dwa tygodnie,
• możliwość stosowania przerywanego systemu czasu pracy oraz łączenia go z równoważnymi normami czasu pracy,
• udzielanie dnia wolnego od pracy wynikającego z rozkładu czasu pracy w pięciodniowym tygodniu pracy łącznie z urlopem wypoczynkowym.

Należy więc pamiętać, iż pozostałe normy stosujemy wprost w oparciu o kodeks pracy. Należą do nich: odpoczynki dobowe i tygodniowe, godziny nadliczbowe, przerwy w pracy, pora nocna, praca w niedziele (z uwzględnieniem wskazanego powyżej wyjątku) i święta.

Zobacz szkolenia:

• Vademecum zmian w przepisach prawa pracy 2013