Urlop wychowawczy funkcjonuje w naszym porządku prawnym już od wielu lat. Nie zmienia to jednak faktu, że uprawnienia pracowników związane z korzystaniem z tego rodzaju urlopu rodzicielskiego są naruszane. Dzieje się tak szczególnie w mniejszych firmach, w których nieobecność już jednego pracownika dezorganizuje poważnie pracę.

Warunkiem posiadania prawa do urlopu wychowawczego jest posiadanie przez pracownika określonego stażu pracy, a mianowicie prawo do urlopu wychowawczego powstaje po stronie pracownika po upływie co najmniej 6 miesięcznego okresu zatrudnienia. Okres zatrudnienia ustalany jest w oparciu o łączne okresy pozostawania w stosunku pracy, a więc z uwzględnieniem wcześniejszych i dotyczących innego pracodawcy niż udzielający urlopu wychowawczego okresów pozostawania w stosunku pracy. Na prawo do urlopu wychowawczynie nie wpływają również ewentualne przerwy w zatrudnieniu. Ustalają staż pracy na potrzeby określenia prawa do urlopu wychowawczego oprócz okresów zatrudnienia w ramach stosunku pracy należy uwzględnić inne okresy, które z mocy szczególnych przepisów są wliczane do stażu pracy, takie jak na przykład okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Istotnym warunkiem udzielenia urlopu wychowawczego, który musi zostać spełniony przez pracownika zamierzającego skorzystać z urlopu wychowawczego, jest rzeczywiste sprawowanie opieki nad dzieckiem do lat 4, a w przypadku dziecka niepełnosprawnego do lat 18. Chodzi o dziecko „własne” osoby uprawnionej, dziecko współmałżonka, a także dziecko przyjęte na wychowanie., w tym w ramach rodziny zastępczej, z wyłączeniem rodziny zastępczej pełniącej zadania pogotowia rodzinnego. Pracownik może co prawda w czasie urlopu wychowawczego podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jednak tylko jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Ta przesłanka udzielenia urlopu wychowawczego jest szczególnie widoczna, gdy rozważymy uprawnienia pracodawcy, który stwierdzi trwałe zaprzestanie sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez pracownika, której udzielono urlopu wychowawczego. Takiemu pracodawcy służy bowiem uprawnienie do wezwania pracownicy do stawienia się w pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania.

Przepisy prawa precyzyjnie określają granice czasowe skorzystania przez pracownika z urlopu wychowawczego, zarówno poprzez wskazanie maksymalnego wieku dziecka w związku z opieką nad którym jest udzielany urlop wychowawczy, jak i poprzez wskazania maksymalnego czasu trwania zwolnienia od pracy w związku z korzystaniem z tego rodzaju urlopu. I tak wymiar urlopu wychowawczego wynosi co do zasady 3 lata, które jednak mogą zostać wykorzystane nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 4 roku życia. Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego w sprawie o sygn. akt II UK 94/2002 „W przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie, urlop może być wykorzystany przez okres 3 lat, nie dłużej niż do ukończenia 4 roku życia przez dziecko urodzone jako pierwsze”.

Dodatkowo, niezależnie od tego czy pracownik wykorzystał urlop wychowawczy w wymiarze 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia, może on skorzystać z dodatkowego urlopu wychowawczego , jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga jej osobistej opieki. Wymiar dodatkowego urlopu wychowawczego, przysługującego z uwagi na owe szczególne okoliczności jakim jest stan zdrowia dziecka nie może przekroczyć 3 lat. W związku z tym, ze urlop ten przysługuje niezależnie od normalnego urlopu wychowawczego, może on być łączony, albo wykorzystywany niezależnie. Można zatem wykorzystać najpierw normalny urlop wychowawczy w wymiarze 3 lat, a następnie po jakimś czasie skorzystać z dodatkowego urlopu.

Urlop wychowawczy udzielany jest zawsze na wniosek pracownika, składany w formie pisemnej na dwa tygodnie przed rozpoczęciem okresu, w którym pracownik zamierza z urlopu skorzystać. We wniosku należy wskazać takie okoliczności jak datę rozpoczęcia i zakończenia urlopu oraz okres urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko.

Z uwagi na fakt, że z urlopu wychowawczego mogą jednocześnie korzystać opiekunowie lub rodzice dziecka jedynie przez okres nieprzekraczający 3 miesięcy, do wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego pracownik powinien dołączyć pisemne oświadczenie drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka, o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku. To oświadczenie nie jest wymagane w razie:

• ograniczenia lub pozbawienia drugiego z rodziców władzy rodzicielskiej,
• ograniczenia lub zwolnienia z opieki drugiego z opiekunów dziecka,
• gdy zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania takiego oświadczenia.

W przypadku wniosku o udzielenie dodatkowego urlopu wychowawczego, przysługującego z uwagi na stan zdrowia dziecka, konieczne jest załączenie do wniosku również orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka. Po złożeniu wniosku przez pracownika pracodawca udziela mu urlopu wychowawczego na okres w nim wskazany. Obowiązek taki spoczywa na nim bez względu na to, czy pracownik dochował ustawowego terminu na złożenie wniosku. Wówczas pracodawca udziela urlopu nie później niż z dniem upływu dwóch tygodni od dnia złożenia wniosku.

Odmowa udzielenia urlopu wychowawczego daje pracownikowi podstawę do wystąpienia przeciwko pracodawcy do Sądu pracy z roszczeniem o ustalenie prawa do urlopu wychowawczego. Niezależnie od powyższego, pracodawca który odmawia pracownicy udzielenia urlopu wychowawczego, przy spełnieniu wszelkich niezbędnych przesłanek warunkujących nabycie do niego prawa, naraża się ponadto na odpowiedzialność wykroczeniową.

Ważnym jest również fakt, że urlop nie musi wykorzystywany przez pracownika w pełnym wymiarze, ani jednorazowo. Można go dzielić na części, nie więcej niż 4, nie przekraczając przy tym jednak ogólnego jego wymiaru. Przy podziale urlopu, wymiar każdej z części określa pracownik występujący z wnioskiem.

Ustawodawca przewidział również możliwość wcześniejszego zrezygnowania przez pracownika z już rozpoczętego urlopu wychowawczego. Za zgodą pracodawcy pracownik może to uczynić w każdym czasie, a w przypadku braku zgody po uprzednim jego zawiadomieniu, najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy, przy czym pracodawca jest związany orzeczeniem pracownicy.