Kto odpowiada za brak badań lekarskich?

Naruszenie zakazu dopuszczania pracodawcy do pracy bez orzeczenia lekarskiego może skutkować odpowiedzialnością wykroczeniową pracodawcy lub osoby kierującej pracownikami, co jest uzależnione od tego, który z podmiotów nie dopełnił swojego obowiązku. W świetle art. 207 § 2 pkt 1 kodeksu pracy pracodawca jest zobowiązany w szczególności organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Na zatrudniającym będzie więc spoczywał obowiązek organizacyjno-finansowy.

Jak wynika natomiast z art. 212 pkt 1 i 6 kodeksu pracy, osoba kierująca pracownikami jest odpowiedzialna za zorganizowanie stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy a także za zapewnienie wykonania zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Jeśli więc pracodawca skieruje pracownika na badanie lekarskie i pracownik otrzyma stosowne skierowanie, natomiast zostanie dopuszczony do wykonywania pracy przez osobę kierującą pracownikami, wówczas odpowiedzialność poniesie kierownik. To on bowiem nie dopełnił swojego ustawowego obowiązku wynikającego z art. 212 kodeksu pracy.

Czy pracownik musi poddać się badaniu lekarskiemu?

Zgodnie z art. 211 pkt 5 kodeksu pracy przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika.

W szczególności pracownik jest obowiązany poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich. Jest także zobowiązany współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 211 pkt 7 kodeksu pracy).

Uzupełnieniem powyższego jest treść art. 100 kodeksu pracy. W świetle § 1 tego przepisu pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.

Czy można zmusić pracownika do poddania się badaniu lekarskiemu?

W wyroku z dnia 10 stycznia 2006 r. (I PK 131/05) Sąd Najwyższy uznał, iż „odmowa poddania się badaniom kontrolnym po okresie długotrwałej nieobecności w pracy spowodowanej chorobą, w czasie której pracownik nabył prawo do stałej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, jest naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych (art. 211 pkt 5 w związku z art. 229 § 2 k.p.)”.

Reasumując należy więc uznać, iż w świetle aktualnie obowiązujących przepisów oraz orzecznictwa SN pracodawca posiada skuteczne instrumenty prawne oraz interpretacje zmuszające pracownika do poddania się badaniom lekarskim.

Czy pracownik także może ponieść konsekwencje?

Z całą pewnością tak. Powyżej wskazano, iż obowiązki związane z badaniami lekarskimi spoczywają na obu stronach stosunku pracy. Odmowa poddania się badaniu lekarskiemu lub też lekceważenie tego ustawowego obowiązku może skutkować w przypadku pracownika tak naprawdę dwiema „sankcjami”.

Po pierwsze, zgodnie z art. 108 i n. kodeksu pracy pracodawca może zastosować kary porządkowe za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych.

Po drugie natomiast, w świetle art. 80 kodeksu pracy wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną. Za czas niewykonywania pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia tylko wówczas, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią. Okres niedopuszczania pracownika do pracy w związku z brakiem aktualnego orzeczenia lekarskiego jest więc niepłatnym, co potwierdził Sąd Najwyższy np.
w orzeczeniu z 23 września 2004 r., I PK 541/03.