Zgodnie z art. 229 § 2 kodeksu pracy pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim. W przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, która jest spowodowana chorobą, pracownik podlega ponadto kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

Co do zasady częstotliwość okresowych badań lekarskich ustala lekarz w zależności od stanu zdrowia pracownika oraz warunków charakterystycznych dla jego stanowiska pracy. Pracownik nie może odmówić odbycia badań profilaktycznych, na które skierował go pracodawca. Należy jednak pamiętać, że pracownik, który nie posiada aktualnego orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy na danym stanowisku, nie może zostać do tej pracy dopuszczony.

Okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy (wstępne – przed rozpoczęciem pracy). Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych. (art. 229 §  3 kodeksu pracy).

Wszystkie badania lekarskie przeprowadza się na koszt pracodawcy na podstawie wydanego przez niego skierowania. Skierowanie powinno zawierać:

1. określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane, tj. wskazanie, czy pracownik jest kierowany na badania wstępne, okresowe czy kontrolne;
2. w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy - określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona (w tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej potrzebom zakładu);
3. w przypadku pracowników - określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony;
4. opis warunków pracy uwzględniający informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynników uciążliwych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach.

Skierowanie wydawane jest w dwóch egzemplarzach, z których jeden otrzymuje osoba kierowana na badania, a drugi pozostaje u lekarza medycyny pracy. Od 1 stycznia 2019 roku zgodnie z § 3 rozporządzenie Ministra Pracy, Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 10 grudnia 2018 roku w sprawie dokumentacji pracowniczej skierowanie należy przechowywać również w aktach osobowych pracowników, w odpowiedniej ich części.

W wyniku badania osobie badanej oraz pracodawcy wydawane jest orzeczenie sporządzone według ustalonego wzoru. Lekarz stwierdza w nim występowanie przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na określonym stanowisku pracy w warunkach opisanych w skierowaniu na badania lekarskie albo ich brak.

Jeżeli któraś ze stron stosunku pracy nie zgadza się z wynikiem badania, może wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania w terminie 7 dni od wydania orzeczenia. Ponowne badanie odbywa się w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. Orzeczenie wydane na skutek takiego badania jest ostateczne i nie można się już od niego odwołać.

Warto również wspomnieć o końcowych badaniach lekarskich. Są to jedyne badania profilaktyczne przeprowadzane są na wniosek pracownika. Pracownik ma prawo żądać takich badań, jeśli pracował w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających. Wykonuje się je już po rozwiązaniu stosunku pracy lub po zaprzestaniu pracy w kontakcie ze wspomnianymi czynnikami. Badania te mogą być pomocne przy ustaleniu, czy pracownik cierpi na chorobę zawodową. Ich wyniki pracodawca powinien przechowywać w aktach osobowych pracownika.